İLKÖĞRETİM KURUMLARINDA GÖREVLİ ÖĞRETMENLERİN DUYGUSAL EMEK DAVRANIŞLARI İLE TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Abstract

THE RELATIONSHIP BETWEEN EMOTIONAL LABOR BEHAVIORS AND BURNOUT LEVELS OF TEACHERS IN PRIMARY EDUCATION

The concept of burnout is a concept that has recently attracted attention in the field of organizational behavior and has been included in the international classification of diseases by the World Health Organization (WHO) starting in 2020. The concept of emotional labor has also become one of the prominent working subjects, especially in the service sector. In this study, the burnout levels of teachers in primary schools and emotional labor behaviors are examined according to demographic variables. The relationship between burnout and emotional labor is also examined. The research was conducted with primary and secondary school teachers in Canakkale province and districts. Burnout scale and emotional labor scale were used to collect data. Survey data were analyzed with the IBM SPSS 21program. The results from the study found that male teachers showed more superficial behavior. At the same time, secondary school teachers are more insensitive than elementary school teachers. A positive relationship was found between sincere behavior and personal success. A negative relationship was found between intimate behavior and burnout, desensitization and emotional exhaustion.

Keywords: Teacher, burnout, emotional labor, primary education.

Öz

Tükenmişlik kavramı son dönemlerde örgütsel davranış alanında ilgi çeken ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından da 2020 yılından itibaren uluslararası hastalık sınıflandırması listesine alınan bir kavramdır. Duygusal emek kavramı da özellikle hizmet sektöründe öne çıkan çalışma konularından birisi haline gelmiştir. Bu çalışmada ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ile duygusal emek davranışları demografik değişkenlere göre incelemiştir. Aynı zamanda tükenmişlik ile duygusal emek arasındaki ilişki de incelenmiştir. Araştırma Çanakkale ili ve ilçelerinde ilkokul-ortaokul öğretmenleri ile yapılmıştır. Veri toplamak için tükenmişlik ölçeği ve duygusal emek ölçeği kullanılmıştır. Anket verileri IBM SPSS 21 programıyla incelenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara bakıldığında erkek öğretmenlerin daha fazla yüzeysel davranış gösterdiği bulunmuştur. İlkokul öğretmenlerinin ortaokul öğretmenlerinden daha fazla samimi davranış gösterdiği ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda ortaokul öğretmenleri ilkokul öğretmenlerinden daha fazla duyarsızlık göstermektedir. Samimi davranış ile kişisel başarı arasında pozitif yönde olumlu ilişki bulunmuştur. Samimi davranış ile tükenmişlik, duyarsızlaşma ve duygusal tükenme arasında negatif anlamda bir ilişki bulunmuştur.

Anahtar Terimler: Öğretmen tükenmişlik, duygusal emek, ilköğretim.

KAYNAKÇA

Ağırman, Ü. H. & Naktiyok, A. (2014, Kasım). Hizmet sektörü çalışanlarından beklenen duygu gösterimlerinin mesleki bağlılık ve duygusal tükenmişlik düzeylerine etkisi: Hemşireler üzerine bir araştırma. 2.Örgütsel Davranış Kongresi’nde sunulan bildiri, Kayseri.

Akbaş, A. (2016). Öğretmenlerin örgütsel politika algıları ile duygusal emek düzeyleri arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.

Arıkan, R. (2004). Araştırma teknikleri ve rapor hazırlama (4. Baskı). Ankara: Asil.

Ashforth, E. B. & Humphrey, R.H. (1993). Emotional labor in service roles: The influence of identity. The Academy of Management Review, 18(1), 88-115.

Aslan N. (2009). Kars ili ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerde mesleki tükenmişlik düzeyi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kars.

Başören, M. (2005). Çeşitli değişkenlere göre rehber öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi: Zonguldak ili örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.

Beğenirbaş, M. & Basım, N. (2013). Duygusal emekte bazı demografik değişkenlerin rolü: Görgül bir araştırma. Çankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 10(1), 45–57.

Bilgen, S., & Genç, S. Z. (2014). The rate of burnout of elementary school teachers and elementary mathematics teachers. Educational Research Association, The International Journal Of Educational Researchers, 5(1), 1-9.

Bilici, H. (2017). Tükenmişlik, işe bağlılık, işten ayrılma, babacan liderlik ve bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Cemaloğlu, N. & Şahin, D.E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 465-484.

Cingöz, E. (2018). Öğretmenlerin duygusal emek davranışları ile tükenmişlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.

Çinkılıç, Y. (2016). İşyerinde adaletin duygusal emek üzerine etkisinin ölçülmesinde, lider desteğinin aracılık rolü: İzmir ilindeki yerel yönetim çalışanları üzerinde bir uygulama (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Türk Hava Kurumu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Çintiriz, Ş. (2016). Mesleki ve Teknik Anadolu Liselerinde kültür dersi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyinin tespiti: Beşiktaş İlçesi Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Demircan, P. (2016). İş-aile çatışması – duygusal emek ilişkisinde lider desteğinin rolü: Eğitim üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.

Diefendorff, J. M., Croyle, M. H. & Grosserand, R. H. (2005). The dimensionality and antecedents of emotinal labor strategies. Journal of Vocational Behavior, 66, 339-357.

Erdemoğlu Şahin, E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Ergin, C. (1992). Hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin uyarlanması, 7. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara, Ed R Bayraktar,I Dağ, 144.

Erken S. A. (2018). Lise öğretmenlerinin duygusal emek davranışları ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Evci, N. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tükenmişlik nedenlerine yönelik öz algı düzeylerinin incelenmesi (Amasya ili örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.

Girgin, G. (2010). Öğretmenlerde tükenmişliğe etki eden faktörlerin araştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32), 32-48.

Göç, A. (2017). Okul yöneticilerinin duygusal emek ve iş doyumu arasındaki ilişkiye dair bir inceleme (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.

Gögercin, T. (2017). Beden eğitimi öğretmenlerinin iş tatmini ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi (İstanbul Başakşehir İlçesi örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Grandey, A. A. (2000). Emotion regulation in the work place: A new way to conceptualize emotional labor. Journal of Occupational Health Psychology, 5(1), 95-110.

Hochschild, A. R. (2003). The managed heart: Commercialization of human feeling. Berkeley: University of California Press.

Hoşgörür, T. & Yorulmaz, Y. İ. (2015). Öğretmenlerin liderlik davranışları ile duygusal emekleri arasındaki ilişki. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(2). 166-190.

İrigüler, F. (2015). A research on tour guides'use of emotional labor and the relationship between their job satisfaction and burnout levels: The sample of Izmir (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

Morris, A. J. & Feldman, D. C. (1996). The dimensions, antecedents, and consequences of emotional labor. The Academy of Management Review, 21(4), 986-1010.

Karasu, A. (2019). Ortaokul öğretmenlerinin duygusal emek davranışları ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Erzurum ili örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.

Karasar, N. (2013). Bilimsel araştırma yöntemi (25. Baskı). Ankara: Nobel.

Kaya, F. (2014). Duygusal emek ile tükenmişlik ve iş doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı huzurevlerinde çalışan yaşlı bakım personeline yönelik bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.

Kaya, U. & Özhan, Ç. K. (2012). Duygusal emek ve tükenmişlik ilişkisi: Turist rehberleri üzerine bir araştırma. Çalışma İlişkileri Dergisi, 3(2), 109-130.

Kayabaşı, Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 191-212.

Kiral, E. (2016). Psychometric properties of the emotional labor scale in a Turkish sample of school administrators. Eurasian Journal of Educational Research, 63, 71-88.

Köksel, L. (2009). İş yaşamında duygusal emek ve ampirik bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.

Özgün, A. (2015). Duygusal emek davranışlarının iş sektörü üzerindeki etkisi: Eğitim sektöründe bir uygulama (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

Özgün, A. & Tozkoparan, G. (2015). Duygusal emek davranışının iş stresi üzerindeki etkisi: Eğitim sektöründe bir araştırma. 3.Örgütsel Davranış Kongresi Tam Metin Bildiriler Kitabı, Kasım 6-7, 2015. Tokat, (58-63).

Padyap, M., Richter, J., Nygren, L. & Ghazionur, M. (2013). Burnout among social workers in Iran: Relations to individual characteristics and client violence. Global Journal of Health Science, 5(4), 142-150.

Polatkan, N. N. (2016). Ortaokul öğretmenlerinin duygusal emek davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.

Savaş, A. C. (2012). İlköğretim okul müdürlerinin duygusal zekâ ve duygusal emek yeterliklerinin öğretmenlerin iş doyumuna etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.

Tümkaya, S. (1996). Öğretmenlerdeki tükenmişlik görülen psikolojik belirtiler ve başa çıkma davranışları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.

Uysal, A. A. (2007). Öğretmenlerde gözlenen duygusal yaşantı örüntülerinin ve duygusal işçiliğin iş doyumu ve tükenmişlik üzerine etkisi (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi). Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.

Yağcı Özen, M. (2017). Sağlık çalışanlarında duygusal emek, tükenmişlik ve iş tatmini ilişkisinin incelenmesi: Konya ilinde bir uygulama (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.

Yağcı, P. (2020). Duygusal emek, tükenmişlik, örgütsel bağlılık ve işten ayrılma niyeti ilişkisi: Animatörler üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.

Yılmaz Daban, B. (2018). Ortaokul öğretmenlerinin duygusal emek ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Rize.

Yıldız, E. (2012). Mesleki tükenmişlik ve rehber öğretmenler üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (33), 37-61.